14.12.2019
Kiedy kilka miesięcy temu dowiedziałem się, że UKSW organizuje międzynarodową konferencję zatytułowaną Sekularyzm – wyzwanie dla polityki i nauki o polityce, pomyślałem, że to nie dla mnie. Nie jestem wszak ani politykiem, ani politologiem. Kiedy jednak znajomy z Afryki Południowej profesor Hussein Solomon, specjalizujący się w problematyce islamu mnie do tej konferencji zachęcił, postanowiłem zgłosić temat do jednej z proponowanych grup tematycznych.
Tym bardziej że obok tematu głównego zaplanowano panele równoległe dotyczące takich spraw jak badania nad religią i polityką, problemy polityki moralności, politycznego wymiaru islamu, relacji państwo – Kościół, religii w itp. W końcu religią zajmuję się od kilkudziesięciu lat i wiem, że również dla politologów jest to temat intrygujący.
Nie wiem, czy Hussein też jakiś temat zgłosił. Faktem jest, że w końcu na konferencję nie przyjechał. Mój temat został przyjęty, ale o tym za chwilę. Teraz kilka słów o samej konferencji, która odbyła się w dniach 12-13 grudnia 2019 na kampusie UKSW z dala od Śródmieścia w Lesie Młocińskim. Byłem tam dwa lata temu na konferencji jubileuszowej poświęconej reformacji i zachowałem znakomite wrażenie.
Zachęcając do udziału w konferencji i pisząc o jej idei i celu organizatorzy napisali, że „Struktura konferencji przewiduje trzy plenarne panele, poświęcone kwestii źródeł i form sekularnego (nowożytnego) pojmowania nauk o polityce; konsekwencji sekularyzmu dla współczesnej polityki oraz możliwości przekroczenia myślenia sekularnego w naukach o polityce. Do refleksji na te tematy wprowadzą wykłady m.in. prof. Josepha Weilera (New York University) i prof. Fabio Petito (University of Sussex)”.
Nie będę się rozpisywał na temat organizatorów, programu itd. Bo każdy może sobie przeczytać on line:
SEKULARYZM – wyzwanie dla polityki i nauk o polityce | Międzynarodowa konferencja naukowa
Jak zauważył Ernst-Wolfgang Böckenförde, choć przez tysiąclecia myślenie i teorie porządku politycznego w społeczeństwie były związane z wyobrażeniami religijnymi, a w czasach chrześcijańskich – również teologicznymi, to nowożytne nauki polityczne pojmowały siebie jako naukę „ateistyczną we właściwym znaczeniu”. Przez długi czas powodowało to swoistą „religijną kataraktę” nauk o polityce.
gdzie wszystko jest dokładnie opisane i zostało dokładnie i punktualnie zrealizowane.
Zresztą nie sposób napisać o całości, bo jak wspomniałem, poza kilkoma sesjami plenarnymi zdecydowana większość odbywała się w sesjach równoległych, więc nie sposób było we wszystkich uczestniczyć. Napiszę o tym, co słyszałem, wspomnę też o moim referacie — głównie z tego powodu, że jest on częścią szerszego projektu, nad którym obecnie pracuję i ciekaw jestem opinii Czytelników SO na jego temat. Podaję nie tylko tematy i autorów wystąpień, ale również ich akademickie tytuły i afiliacje by Czytelnicy zdali sobie sprawę kto i co mówił i jakie środowisko reprezentował.
Otóż pierwszy dzień konferencji rozpoczął się sesją plenarną zatytułowaną Religious Engagement in International Relations: Overcoming secular blind spots and building a postsecular sensitivity in foreign policy. Zachowuję tytuły angielskie, bo obrady toczyły się głównie po angielsku i takie są w programie polskojęzycznym również. Choć dla chętnych było też zapewnione tłumaczenie na język polski.
Muszę przyznać, że prof. Fabio Petito rzecz ujął dość ciekawie, wskazując na włączanie religii w różne decyzje polityczne na poziomie międzynarodowym. Szczególnie zaciekawiło mnie pozytywne, a nie konfrontacyjne podejście do tych kwestii.
Z trzech paneli równoległych z sesji popołudniowej wybrałem ten zatytułowany „Oblicza sekularyzmu”, w którym trzy referaty wydały mi się ciekawe: dr hab. Dariusz Góra, prof. UKSW – Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie przedstawił temat Amerykańska debata wokół tezy o świeckim mieście Harveya Coxa, dr Tamás Nyirkos – National University of Public Service in Budapest mówił o Secular religions and the religious/ secular divide oraz prof. John Madeley – London School of Economics and Political Science mówił o The European Secular State: essentially contested concept and conflicted realities.
Po obiedzie był drugi panel plenarny Secularism as a confessional state z wykładem prof. Josepha Weilera – New York University. Jego wykład komentowali: dr hab. Michał Łuczewski – Uniwersytet Warszawski, prof. dr hab. Zbigniew Stawrowski – Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie i dr Paweł Milcarek – kwartalnik „Christianitas”. Następnie była kolejna seria równoległych paneli, w tym mój: „Dylematy postsekularyzmu”.
Wymienię cztery referaty o dość zbliżonej tematyce: ks. dr hab. Karol Jasiński – Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie „Postsekularyzm a nowa duchowość w wymiarze międzynarodowym”, prof. dr hab. Stanisław Obirek – Uniwersytet Warszawski „Postsekularyzm jako alternatywa dla sekularyzacji”, dr Tomasz Szymański – Uniwersytet Wrocławski „Polityczno-religijne koncepcje Pierre’a Leroux i Edgara Quineta: o postsekularnym obliczu francuskiego romantyzmu”, dr Przemysław Piotrowski – Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie „Postsekularny zwrot w koncepcji dziejów brytyjskiej demokracji. Przypadek Maurice’a Cowlinga”.
W moim wystąpieniu zaproponowałem własną definicję postsekularyzmu, którą pozwolę sobie przywołać:
Postsekularyzm jest nie tylko sposobem myślenia, ale przede wszystkim sposobem działania, którego celem jest zbudowanie trwałych, opartych na poszanowaniu wzajemnych odrębności, struktur społecznych służących dobru wspólnemu.
Najważniejszym wyznacznikiem tej nowej formy międzyludzkiej koegzystencji jest zawieszenie wartościowania konkretnych światopoglądów na podstawie kryteriów religijnych, politycznych czy narodowych, które do tej pory były elementami polaryzującymi grupy społeczne. Jedynym wyznacznikiem wartościującym jest wkład we wspólnie tworzone dobro wspólne.
Nie wzbudziła większych kontrowersji pewnie dlatego, że nie było czasu na dyskusję.
Drugi dzień konferencji rozpoczął się od sesji równoległych, po których odbyła się sesją plenarną zatytułowana Religious Engagement.
Ja wybrałem panel „Religia, sekularyzm i postsekularyzm w stosunkach międzynarodowych cz. II – Wokół roli religii”, w którym za ciekawe uważam właściwie każde wystąpienie; jedno o charakterze teoretycznym, drugie poświęcone USA i trzy poświęcone Indiom, ostatni zaś głównie Polsce, co wzbudziło ciekawą wymianę zdań.
Ale najpierw lista: dr Anna Solarz – Uniwersytet Warszawski „Wyzwania dla sekularyzmu w nauce o stosunkach międzynarodowych”, dr Paulina Napierała – Uniwersytet Jagielloński African American churches’ attitude toward Charitable Choice and faith-based inititative policy, dr Ankur Yadav – Freie University in Berlin The Idea of Secularism and Right Wing Populism: India’s Journey from ‘Pseudo-Secularism to Mono-Secularism’, dr Heewon Kim – SOAS University of London Morality policies for religious minorities in post independence India, dr hab. Jarosław Tomasiewicz – Uniwersytet Śląski „Hindutva RSS jako etnoreligijna odpowiedź na wyzwanie nacjonalizmu świeckiego” i dr hab. Wojciech Gizicki, prof. KUL – Katolicki Uniwersytet Lubelski „Religia – »Wróg publiczny«. Czy zsekularyzowany świat będzie (bardziej) bezpieczny?”.
Właśnie ostatni referent odwołał się do tekstów ks. prof. Janusza Balickiego, prof. UKSW – Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, który wcześniej miał referat „Sekularyzacja Europy Zachodniej w prawicowym dyskursie politycznym w Polsce”. I z tym odwołaniem źle trafił, bo ks. Balicki ostro zaatakował prawicowy dyskurs polityczny, który jego zdaniem w sposób zupełnie nieuprawniony używa religii do celów politycznych, niszcząc przy tym trójpodział władzy, który Kościół katolicki w pełni respektuje.
Ostatni trzeci panel plenarny zatytułowany Religion, superstitio and University moderował ks. prof. dr hab. Piotr Mazurkiewicz – Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, panelistami byli zaś znani już Joseph Weiler i Fabio Petito, a oprócz nich dr Dariusz Karłowicz – Uniwersytet Warszawski, dr hab. Agnieszka Nogal, prof. UW – Uniwersytet Warszawski i dr hab. Krzysztof Wielecki, prof. UKSW – Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
Cała konferencję zamknął dr hab. Michał Gierycz, prof. UKSW – Przewodniczący Komitetu Organizacyjnego, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, zapowiadając publikację tekstów wystąpień, które zostaną nadesłane na ręce organizatorów. Więc będzie okazja przynajmniej do niektórych tematów wrócić przy lekturze.
Swoje sprawozdanie ograniczyłem do referowania, było to bowiem moje pierwsze spotkanie z politologami i ich sposobem ujmowania religii jako elementu ich dyscypliny naukowej. Mam wrażenie, że jest to sposób ciekawy również dla antropologa kultury, który traktuje religię jako zjawisko kulturowe właśnie.
Przygotowując swój referat, który mam zamiar przesłać organizatorom z nadzieją, że go opublikują, zdałem sobie sprawę, że problematyka postsekularyzmu, podobnie jak i sekularyzacji, jest ciągle przedmiotem sporów i właściwie nie sposób przewidzieć czy ten spór się zakończy.
Jak sobie rekapituluję te wszystkie konferencje, co nam tu relacjonujesz, przypomniał mi się pamflet Artura Koestlera “Call Girls”. Jak nie czytałeś, spróbuj. Mnie się podobało.
Nie dziwię się. Na takich konferencjach jest sporo udawania, ale to też rodzaj sejsmografu. Odnotowują nad czym ludzie pracują, co ich interesuje, oburza, cieszy. Takim doświadczeniem była ta przeze mnie omówiona. A Koestler, też nie był bez winy obsmarowując bliznich nie był święty…
Los zetknął mnie raz osobiście z Koestlerem i jego żoną Cynthią, a także z kilkoma z opisanych w tym pamflecie. Szczególnie się tam znęcał nad Margaret Mead. Ale ja widziałem ją “w akcji” więc on nie bardzo przesadził. Oczywiście sam chętnie “dorabiał” jako Call-Girl. Ogólnie bardzo pasował jednak do określenia “a giftiga Jid”.(jadowity żyd) Wyraźnie miał przyjemność ze swej inteligentnej złośliwości. I to był taki Janosik sprawiedliwości historycznej. Próbował zabierać ją prominentom i oddawać pokrzywdzonym. Demaskował złodzieja Maeterlincka i sławił talent i zasługi okradzionego Eugen Marais. Napisał “biografię śledczą” Mahatmy Gandhiego. I oddał sprawiedliwość talentowi i badawczej solidności Paula Kamerera, ostatniego lamarckisty, oskarżanego o fałszowanie wyników badań. Poza wszystkim, ma na swym koncie parę dużych osiągnięć literackich. Cenię sobie jego Thieves in the Night, o powstawaniu państwa Izrael. Trochę mniej cenię sobie Promiss and Fulfillment. Jednocześnie wierzę bez oporu ludziom, co relacjonowali mi, że w czasie swego ówczesnego pobytu w Izraelu, Koestler kumał się akurat z najbardziej skrajnym odłamem – tymi szternowcami.
Więc rzeczywiście święty nie był, ale miał swój blask.