Kolejny tydzień (30 września – 6 października) przynosi — jak zazwyczaj — przegląd wydarzeń z przeszłości. Ograniczamy się w zasadzie do zdarzeń, związanych z nauką, techniką, kulturą — czyli z tym, co naprawdę ważne dla postępu cywilizacji. Zupełnie incydentalnie omawiamy wydarzenia polityczne.
Kryterium wyboru informacji chyba nie istnieje, a w każdym razie jest ogromnie subiektywne. Czasami skupiamy się na faktach tylko ciekawych, intrygujących albo po prostu zabawnych.
Oto te fakty:
30 września
1452 – Niemiec Johannes Gutenberg (właśc. Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg, ok.1400 – 1468) wydrukował pierwszą w świecie chrześcijańskim książkę – Biblię Gutenberga. Nie ma zgody wśród badaczy, czy pierwsze druki powstały już podczas jego pobytu w Strasburgu (1434–1444), czy dopiero w drukarni założonej przez niego w 1448 roku w Moguncji. Różne lata są przyjmowane umownie jako rok, w którym po raz pierwszy Gutenberg użył ruchomej czcionki – najczęściej 1440 albo 1450. Jego prekursorskim dokonaniem było stworzenie pierwszego dużego wydawnictwa. Równie ważnymi osiągnięciami są udane kroje pism używanych do druku oraz opracowanie podstawowych zasad składu tekstu.
1846 – Amerykański lekarz William Morton po raz pierwszy użył narkozy podczas zabiegu usunięcia zęba. Użytym środkiem znieczulającym był eter, Morton najpierw eksperymentował na zwierzętach i na sobie. Pacjent po przebudzeniu potwierdził, że nie czuł żadnego bólu; obecni byli też świadkowie. Jednak dopiero pokaz zabiegu dla lekarzy i studentów z bostońskiego szpitala Massachusetts General Hospital, przeprowadzony miesiąc później, okazał się wielkim sukcesem. W czasie operacji, po podaniu przez Mortona środka znieczulającego, jeden z chirurgów usunął pacjentowi guz z karku.
2004 – Niedaleko japońskich wysp Ogasawara zaobserwowano pierwszy żywy okaz kałamarnicy olbrzymiej. Obok Mesonychoteuthis hamiltoni to jeden z dwóch największych mięczaków na świecie. Ma dziesięć ramion (w tym dwa dłuższe z haczykowatymi przyssawkami). Największy znany okaz, znaleziony w 1887 przy brzegach Nowej Zelandii, miał średnicę oczu dochodzącą do 37 cm, a długość ciała do 18 m (z czego ok. 12 m przypadało na macki). W lipcu 2011 roku grupie naukowców współpracujących z telewizjami Discovery i NHK udało się wykonać pierwsze w historii nagranie żywego okazu.
1 października
1843 – Ukazało się pierwsze wydanie brytyjskiego tabloidu „News of the World”. Był on najlepiej sprzedającym się angielskojęzycznym tytułem na świecie, a jego nakład wynosił ponad 3 mln egzemplarzy i był drugim w Europie po niemieckim „Bildzie”. Afera wybuchła w 2006 roku, kiedy okazało się, iż gazeta pozyskuje informacje, włamując się do telefonów komórkowych prywatnych osób oraz kupując informacje od policjantów. Po aferze tygodnik został zamknięty przez właściciela (R. Murdoch); wyroki sądowe w sprawie podsłuchów zapadły w 2014.
1908 – Rozpoczęto sprzedaż Forda T. Jego głównymi konstruktorami byli: Henry Ford, C. Harold Wills, József Galamb i Jenő Farkas. Głównym założeniem Henry’ego Forda było stworzenie samochodu dla przeciętnej amerykańskiej rodziny. Dodatkowo auto miało być tanie, o prostej budowie, łatwe w naprawie, proste w prowadzeniu, mieć miękkie zawieszenie i duży prześwit, umożliwiający jazdę po bezdrożach. Koncepcja okazała się trafiona. Forda T wyprodukowano w liczbie ponad 15 milionów egzemplarzy. Jeżeli chodzi o samochody o jednorodnej, niezmienianej zasadniczo konstrukcji, rekord ten pobił tylko Volkswagen Garbus.
1969 — Prototyp samolotu Concorde o numerze 001 po raz pierwszy przekroczył barierę dźwięku. Pierwsi komercyjni pasażerowie weszli na jego pokład w roku 1976. W roku 2003 samolot wycofano z eksploatacji po słynnej (jedynej w jego historii) katastrofie w roku 2000. Istotną porażkę ekonomicznej strony projektu stanowi wyprodukowanie jedynie 20 egzemplarzy samolotu.
2 października
1535 – Francuski korsarz, podróżnik i odkrywca Jacques Cartier znany z licznych, wczesnych odkryć na terytorium dzisiejszej Kanady, dotarł w czasie swej drugiej wyprawy do indiańskiej wioski Hochelaga (obecnie Montreal).
1958 – Zmarła w wieku 78 lat Marie Charlotte Carmichael Stopes – szkocka paleobiolożka, feministka i aktywistka. Poprzez edukację kobiet starała się zmienić ich postawę wobec seksu i antykoncepcji, co miało prowadzić do odpowiedzialnej kontroli urodzeń. Jej działalność miała wpływ na poglądy społeczeństwa o seksie małżeńskim i funkcji, jaką spełnia kontrolowanie momentu zajścia w ciążę. Jej prace kontynuuje dziś międzynarodowa organizacja Marie Stopes International. Otwarcie walczył z nią kościół anglikański, widząc w jej badaniach źródło zła i prostytucji oraz stojąc na stanowisku, że oddzielenie seksu od prokreacji jest błędem. Pojawiły się opinie, w których grożono negatywnymi skutkami zdrowotnymi oraz ekonomicznymi (spadek siły roboczej) jej pracy. Niektóre gazety, jak np. The Times, odmawiały zamieszczania reklam i informacji o jej książkach. Jednym słowem: normalka.
1956 — W Overseas Press Club w Nowym Jorku zaprezentowano pierwszy zegar atomowy w USA, Atomicron. Podstawą taktowania była stała częstotliwość oscylacji atomu cezu – 9 192 631 830 MHz. Wyceniono go na 50 000 dolarów. Atomicron mierzył 84 cale wysokości, 22 cale szerokości i 18 cali głębokości.
3 października
1756 – Zmarła ostatnia osoba (kobieta) znająca język połabski, który był używany był na lewym brzegu Łaby w okolicach miast Wustrow, Lüchow i Dannenberg. Był to język plemion, które od ok. VIII wieku zasiedlały północno-zachodni skraj Słowiańszczyzny. Inne określenia tego narzecza to: język Wendów lueneburskich albo luenebursko-wendyjski, język drzewiańsko-połabski. Język połabski zapisywany był w alfabecie łacińskim, zachowało się jednak niewiele tekstów pisanych. Świadectwa pisane obejmują przede wszystkim wyrazy i zwroty z tłumaczeniem na język niemiecki i francuski.
1938 – W lesie pod Moskwą utworzono pierwszą szkołę radzieckiego wywiadu zagranicznego. po rozwiązaniu ZSRR przemianowaną na Akademię Wywiadu Zagranicznego Federacji Rosyjskiej (w 1994 roku). Powodem utworzenia oficjalnej szkoły szpiegów prawdopodobnie był brak wyszkolonej kadry wywiadowczej, będący skutkiem krwawych czystek przeprowadzonych na rozkaz Józefa Stalina w szeregach doświadczonych kadr wywiadowczych. Nauka trwała początkowo rok, a od 1943 – dwa lata. W latach zimnej wojny szkoła nosiła kolejno nazwy „Wyższa Szkoła Wywiadu” (kryptonim „Szkoła Nr 101”), „Instytut Czerwonego Sztandaru” oraz „Instytut im. Andropowa” (od nazwiska Jurija Andropowa, przewodniczącego KGB w latach 1967–1982).
1967 – Pilot Pete Knight ustanowił na samolocie rakietowym North American X-15A-2 obowiązujący do dziś rekord prędkości samolotu załogowego (7274 km/h). X-15 był wynoszony w powietrze pod skrzydłami samolotu-matki, w tym wypadku Boeinga B-52. Wybudowano trzy takie maszyny, na których wykonano łącznie 199 lotów – ostatni 24 października 1968 roku. Samolotem X-15 latało dwunastu pilotów, w tym późniejsi astronauci Neil Armstrong i Joe Engle.
4 października
1675 — Christian Huygens opatentował zegarek kieszonkowy. Huygens był holenderskim astronomem i fizykiem, który stworzył falową teorię światła i dokonał wielu odkryć astronomicznych. Opatentował również w 1656 roku pierwszy zegar wahadłowy. W 1673 r. zbadał zależność długości wahadła od okresu jego oscylacji.
1883 – W swój pierwszy kurs wyruszył synonim luksusu i bogactwa – pociąg Orient Express. Orient Express – nazwa luksusowego pociągu pasażerskiego, który kursował w ramach działalności międzynarodowej spółki Compagnie Internationale des Wagons-Lits. Pomysłodawcą i założycielem był Belg Georges Nagelmackers. Trasa o długości 2880 km wiodła z dworca wschodniego w Paryżu do Konstantynopola (dzisiejszy Stambuł). Ostatecznie kursy pod szyldem OE zawieszono w grudniu 2009 roku.
1957 – ZSRR wystrzelił pierwszego sztucznego satelitę Ziemi – Sputnika 1. Jego misja trwałą 92 doby, do 4 stycznia 1958. Pamiętam dokładnie, że usłyszałem komunikat o tym wydarzeniu idąc warszawskim Placem Konstytucji. Usiadłem na ławeczce ze świadomością, że zaczyna się jakaś nowa epoka. Myliłem się. Zresztą… Podczas gdy pomyślne wystrzelenie Sputnika zaszokowało cały świat, w Moskwie w pierwszej chwili nie poświęcono mu większej uwagi. Artykuł w „Prawdzie” 5 października 1957 był bardzo lakoniczny. Opatrzony został „niezwykle sensacyjnym” tytułem „TASS donosi”.
5 października
877 – Ludwik II Jąkała został królem zachodniofrankijskim. Tegoż dnia, tylko w roku 1285, królem Francji został Filip IV Piękny. To był bardzo sympatyczny zwyczaj – to nadawanie numerów i przydomków władcom. Szkoda, że zginął z upadkiem monarchii na świecie, a chyba nawet wcześniej. Jak by to ładnie brzmiało Mateusz I Kłamliwy albo Andrzej I Wrzeszczący… Albo Jarosław I Nieduży…
1869 – W Glasgow zwodowano statek „Otago”. Ma on związek z historią literatury, także polskiej. Mianowicie, to jedyny żaglowiec, którym dowodził w latach 1888–1889 jako kapitan pisarz Józef Konrad Korzeniowski, szerzej znany światu jako Joseph Conrad…
1921 – W Londynie założono PEN Club. (ang. pen – pióro oraz skrót pierwszych liter słów: Poets, Essayists, Novelists) – międzynarodowe stowarzyszenie pisarzy, założone w 1921 w Londynie przez Catherine Amy Dawson Scott, w celu promowania przyjaźni oraz intelektualnej współpracy pomiędzy pisarzami z całego świata. Kieruje się zasadą, że literatura odgrywa istotną rolę w rozwoju współpracy międzynarodowej. Jest to organizacja niepolityczna i pozarządowa, związana z UNESCO oraz Komisją Ekonomiczno-Społeczną Narodów Zjednoczonych. PEN Club składa się z oddziałów lokalnych, które reprezentują swoich członków, nie kraje. Członkostwo dostępne jest dla wszystkich wykwalifikowanych pisarzy, dziennikarzy, tłumaczy, historyków oraz wszystkich zaangażowanych na polu literatury niezależnie od narodowości, rasy czy religii. Każdy z członków musi podpisać regulamin PEN Clubu i tym samym go zaakceptować.
6 października
1914 – Urodził się Thor Heyerdahl (zm. 18 kwietnia 2002) – norweski etnograf i podróżnik, zajmował się także antropologią i archeologią, organizator i uczestnik dwóch wypraw transoceanicznych na tratwie „Kon-Tiki” w 1947 roku i papirusowej łodzi „Ra” w latach 1969–1970. W 2011 roku archiwum Thora Heyerdahla zostało wpisane na międzynarodową listę UNESCO Pamięć Świata. Kiedyś go poznałem, był w Warszawie na zjeździe dziennikarzy naukowych.
1927 – W Nowym Jorku odbyła się premiera pierwszego filmu dźwiękowego Śpiewak jazzbandu w reżyserii Alana Croslanda. Rok wcześniej, w sierpniu 1926, odbyła się premiera filmu Don Juan, gdzie taśmę filmową udźwiękowiono płytami gramofonowymi z muzyką, lecz bez dialogów. Film przedstawia historię żydowskiego pieśniarza, Jakie Rabinowitza. Wytwórnia Warner Brothers otrzymała za niego honorowego Oscara za wkład w rozwój techniki filmowej.
1948 – Na Międzynarodowym Salonie Samochodowym w Paryżu został zaprezentowany Citroën 2CV, zwany też „Kaczką” i określany mianem najbrzydszego samochodu w historii. Przez 41 lat produkcji powstało 3 868 634 takich aut. Było to auto klasy popularnej, maksymalnie uproszczone, by obniżyć jego cenę, tanie w produkcji i utrzymaniu. Kierowca i pasażerowie nie mogli liczyć na niemal żadne wyposażenie umilające podróż. Mimo tego – 2CV stał się jednym z najbardziej kultowych samochodów na świecie.
Wyszperał
Bogdan Miś
Wszystkie ilustracje i fakty pochodzą z zasobów Wikipedii. Opinie i komentarze autora.
