16.05.2024
Mimo stosunkowo krótkiej historii (od 1867 r.) Kanada jest krajem zaliczanym do grupy G7, najbardziej rozwiniętych krajów świata. To kraj o ustroju federalnym, o przejrzystych i skutecznych prawach oraz z administracją publiczną sprawną w rozwiązywaniu problemów obywateli. Nie ma tam centralnego ministerstwa edukacji z mnogością rozporządzeń, okólników i kontroli. Szkoły publiczne finansowane są i zarządzane przez prowincje a w każdej prowincji i terytorium ich lokalne ministerstwo edukacji ustala własną ustawę oświatową i programy nauczania. Za realizację programu i dostosowanie do potrzeb w okręgach (dystryktach) odpowiadają wybieralne i autonomiczne rady szkolne obejmujące każdy okręg, oraz bezpośrednio pryncypałowie szkół, czyli ich dyrektorzy/rki, mający także autonomię decyzji w ramach ogólnego programu.
W niektórych prowincjach (np. Alberta, Nova Scotia), podobnie jak w niektórych stanach USA, gimnazjum (klasy 7,8,9) jest etapem pośrednim pomiędzy szkołą podstawową (do 6. klasy) a liceum (klasy 10-12). W innych prowincjach (w tym w największych – Ontario i Québec), czteroletnie liceum następuje po 8 latach szkoły podstawowej, ale system edukacyjny obejmuje również dwuletnie przedszkole.
Przedszkole – rozwój osobowości
Przedszkola stanowią ważną część systemu edukacyjnego Kanady i dla dzieci w wieku 4 i 5 lat są obowiązkowe i bezpłatne dla rodziców: Kindergarten | ontario.ca. W bogatym zestawie gier i zabaw dzieci uczą się myśleć samodzielnie, rozumieć uczucia i emocje swoje i otoczenia, rozumieć związki, różnice i relacje z innymi, także z otaczającą przyrodą. Do zabaw wplecione są elementy nauczania, powoli wprowadzając zainteresowanie umiejętnościami czytania i rozumienia podstaw matematyki, począwszy od liczenia, rozpoznawania „większy, mniejszy”, do rozwiązywania prostych problemów przy użyciu poznanych pojęć. W programie nauczania chodzi o dużo więcej, niż pamięciowe rozpoznawanie liter i cyfr (to wiedza); dzieci bawiąc się ciągle eksplorują i zadając pytania „uczą się uczyć” przez zaangażowanie aktywnego myślenia (tu wchodzi rozumienie). Dzięki dobrym doświadczeniom budują pozytywna samoocenę i samokontrolę prowadzącą do rozumienia reguł.
Grupami przedszkolnymi gdzie jest więcej niż 16 dzieci zajmuje się certyfikowany nauczyciel przedszkolny wsparty przez edukatora wczesnego dzieciństwa, którzy wspólnie realizują program oparty na wynikach badań naukowych: 2016 Kindergarten Program document. Przedszkole włącza także rodziców i rodziny we wsparcie systemu pozytywnego rozwoju przez stały kontakt z nauczycielami i edukatorami, nie tylko osobisty czy telefoniczny, ale w każdej innej dostępnej postaci:
A Parent’s Guide to Play-Based Learning in Full-Day Kindergarten (gov.on.ca)
A parent’s guide to literacy and mathematics in kindergarten
W najludniejszej kanadyjskiej prowincji Ontario (13 mln mieszkańców) ustawa oświatowa przewiduje czas trwania nauczania w ciągu każdego dnia szkolnego (od przedszkola do klasy 8) na nie mniej niż 300 minut (5 godzin) z wyłączeniem planowych przerw. W tym nauczanie matematyki sumuje się do 300 minut w 5-cio dniowym tygodniu, najlepiej w dziennych blokach po 60 minut (Policy and Program Memorandum (PPM) No.160). W ciągu każdego dnia szkoły wymagany jest co najmniej 20 minutowy okres umiarkowanej do żwawej aktywności fizycznej (PPM No.138).
Nauka w przedszkolach i szkołach Ontario zaczyna się rano (między godziną 8:00 a nawet 9:30), i trwa w jednym bloku do popołudnia. Późniejsze godziny rozpoczęcia mogą decydować o wyborze takiej a nie innej szkoły przez niektórych rodziców, bo ich dzieci już we wczesnym wieku zaczynają poranne zajęcia sportowe a potem regularne treningi (np. hokej, pływanie). Rady szkolne zapewniają potrzebującym transport specjalnymi autobusami szkolnymi.
Oprócz przedszkola szkoły podstawowe zawierają oddziały wczesne (klasy 1-3), młodsze (klasy 4-6) i starsze (klasy 7 i 8). Maksymalna ilość uczniów w klasie każdego poziomu jest uregulowana przepisami i w klasach wczesnego nauczania (1-3) wynosi do 20 uczniów, a w klasach (4-8) nie więcej niż 25 [Ontario Regulation 132/12].
Nauczyciele w przedszkolach i szkołach publicznych są licencjonowani[1] we wczesnym nauczaniu (przedszkole do klasy 6), nauczaniu pośrednim (klasy 4 do 10), licealnym (klasy 7 do 12), technologicznym, także w zakresie sztuki i wychowania fizycznego. Na poziomie wczesnym oraz w klasach młodszych nauczyciele klasowi prowadzą większość zajęć, natomiast w klasach starszych dochodzą nauczyciele bardziej wyspecjalizowani w swoich przedmiotach. Nauczyciel w szkole w żadnym etapie procesu poznawania nie jest groźnym egzekutorem tylko przewodnikiem, od małego uczącym myślenia nad poszukiwaniem rozwiązań i wspierającym w tych wysiłkach.
Szkoła podstawowa – mało przedmiotów i zadań, dużo ciekawości
Nauczanie szkolne odbywa się w pięciu podstawowych blokach przedmiotowych, które z każdym rokiem są rozwijane i pogłębiane [ Curriculum and Resources (gov.on.ca)]: zdrowie i edukacja fizyczna, rozwój językowy, matematyka, nauka i technologia, nauki społeczne. Wszystkie bloki mają szczegółowe opisy we wskazanych podstawach programowych, wliczając wizję i cele, przegląd modułów dla każdej klasy, reguły planowania zajęć, powiązania między-przedmiotowe, metody ewaluacji, informacje dla rodziców, słownictwo i wszystkie pliki do pobrania w formacie PDF.
Podobnie jak przedszkole, oddziały wczesnego nauczania mają fundamentalne znaczenie dla rozwoju dzieci. We wczesnych klasach (1-3) jeszcze przeplatając z zabawą, płynnie przechodzi się do bardziej ustrukturyzowanych form nauczania. Począwszy od klasy 4. szkoły podstawowej uczniowie zaczynają uczyć się języka francuskiego jako drugiego oficjalnego języka kraju a w klasach 7 i 8 do programu wprowadzana jest historia i geografia.
Na każdym poziomie zwraca się uwagę na samodzielne, krytyczne i kreatywne myślenie, współpracę w rozwiązywaniu problemów oraz umiejętności komunikacyjne. Podkreśla się też interdyscyplinarność wiedzy – powiązania między dziedzinami oraz powiązania z życiem rodziny, społeczności lokalnej, ze środowiskiem a później także i z gospodarką kraju.
Szczególnie interesujące jest zintegrowane i holistyczne podejście stosowane w przedmiocie „Nauka i Technologia” [Science and Technology (gov.on.ca)], wprowadzanym już od pierwszej klasy szkoły podstawowej i znanym pod skrótem STEM – co pochodzi od „Science, Technology, Engineering and Mathematics”. Ponieważ postęp w odkryciach naukowych i szybki rozwój innowacji technologicznych mają coraz większy wpływ na codzienne życie, program nauczania wspiera rozwój świadomości technologicznej uczniów i musi pozwolić im lepiej rozumieć praktyczne zastosowania rozwoju wiedzy, a więc i lepiej poruszać się w świecie, w którym żyją teraz i będą żyć i pracować w przyszłości.
STEM jest typowo interdyscyplinarnym przedmiotem rozwijającym i pogłębiającym naturalną ciekawość dzieci w miarę ich wzrostu, odpowiadając na często zadawane podstawowe pytania („co to jest”, „jak to działa”…). Składa się z pięciu modułów: moduł A – umiejętności, wprowadza pojęcia potrzebne do eksplorowania i zintegrowania wiedzy we wszystkich modułach przedmiotu. Moduł B – o życiu, opisuje żywe istoty i rośliny w ich otoczeniu naturalnym. Moduł C – materia i energia, pozwala poznać właściwości fizyczne i chemiczne otaczających ciał, źródła i formy energii przetwarzające materię, ich związki ze środowiskiem. Moduł D – struktury i mechanizmy, wprowadza relacje między projektem, funkcją i siłami działającymi na struktury proste (jak latawce) i bardziej złożone. Moduł E – ziemia i przestrzeń wokół, opisuje cykle i ciągłość natury, procesy geologiczne i surowce, oddziaływania ziemi z atmosferą i dalszą przestrzenią, utrzymanie równowagi środowiska.
Program tych modułów rozpisany jest szczegółowo na klasy zgodnie z etapami rozwoju kognitywnego tak, by na każdym poziomie nie tylko zaspokoić ciekawość poznania ale także wzbudzić dalsze zainteresowanie. W miarę zaangażowania w edukację STEM uczniowie rozwijają nie tylko rozumienie interdyscyplinarne przedmiotów ale też umiejętności transferowalne, tak potrzebne w przyszłej karierze zawodowej i dorosłym życiu, gdzie często trzeba poruszać się sprawnie w różnych polach działalności.
Podobnie jak w przypadku przedszkola, program szkoły podstawowej także angażuje rodziców i rodziny w rozwój dzieci. Oprócz regularnych kontaktów osobistych ze szkołą proponuje się nie tylko przewodniki na temat rozwoju indywidualnych talentów, ale i wskazówki dotyczące codziennego życia i wzbogacania kontaktów i rozmów z dziećmi, także przykładowe zestawy prostych, często zabawnych ale zawsze ciekawych eksperymentów do wspólnego wykonywania: Elementary School STEM Activities for Kids (sciencebuddies.org)
Zadania domowe to temat do którego podejście w Kanadzie jest zróżnicowane zależnie od prowincji. W prowincji Ontario decyzje w tym zakresie pozostają w gestii rad szkolnych i samych szkół. Dzieci przebywając w szkołach od rana do popołudnia nabierają nawyku, że w szkołach wykonuje się większość tego, co związane jest z nauczaniem. Tak jak dorośli, którzy są w tym czasie w pracy i wykonują tam to co związane z pracą. Zadania domowe pojawiają się w miarę upływu lat i narastają w miarę potrzeb. Można obserwować, że w większości klas licealnych uczniowie już dość regularnie wykonują zadania domowe, szczególnie pracując nad własnym rozwojem w ostatnich latach szkoły.
Wiele rodzin dbając o rozwój indywidualnych talentów swoich dzieci, no i oczywiście zależnie od wyborów i zainteresowań samych dzieci, inwestuje niemałe pieniądze w popołudniowe zajęcia poza-programowe. Wprawdzie szkoły także oferują dodatkowe zajęcia popołudniowe, szczególnie sportowe, ale te są raczej ogólnorozwojowe a nie specjalistyczne, czy na wybranym poziomie. Dużo dzieci zaczynających we wczesnym wieku na przykład naukę gry na instrumentach muzycznych, czy specjalistyczne treningi sportowe, szybko dochodzi do poziomu wymagającego ponadprzeciętnej pracy, czasu i także sporych wydatków (inwestycji) pokrywanych przez rodziny. Tu może pojawić się konflikt czasowy z zadaniami domowymi i pogodzenie takich potrzeb z wymaganiami szkolnymi bywa trudne. Jednak międzynarodowe wyniki młodych Kanadyjczyków w wielu dziedzinach sportu wskazują, że takie pogodzenie jest wykonalne. By nie wspomnieć wyników konkursów muzycznych, w tym szopenowskich…
Szkoła średnia – bez matury…
W systemie edukacyjnym w Kanadzie obowiązuje powszechne średnie wykształcenie. Wspólną cechą tego systemu we wszystkich prowincjach jest brak końcowych egzaminów znanych w Polsce jako maturalne.
Przed rozpoczęciem nauki licealnej (drugiego stopnia) rodzice i uczniowie (także z pomocą nauczycieli) muszą podjąć ważne decyzje w oparciu o dotychczasowe doświadczenia rozwojowe i uzyskane wyniki. Muszą przemyśleć i zdecydować, czy zechcą jak najszybciej wejść na rynek pracy po dokończeniu kształcenia zawodowego, czy będą chcieli uzyskać dodatkowe wykształcenie dające nieco wyższe kwalifikacje na poziomie technika, czy też będą myśleć o kontynuacji nauczania na poziomie studiów uniwersyteckich. Te decyzje są istotne o tyle, że szkoły drugiego stopnia oferują zajęcia na różnych poziomach odpowiadających wyborom uczniów i dające różne punktacje (kredyty) końcowe [więcej w Curriculum (gov.on.ca)]. Rozwijane od najmłodszego wieku umiejętności samooceny, samokontroli oraz krytycznego myślenia mają być i są pomocne w racjonalnym podejściu do takich wyborów.
Sumaryczna ilość punktów na koniec liceum decyduje o możliwościach dalszej edukacji. Mimo, że wszystkie przedmioty licealne na każdym poziomie są ciekawe i są także możliwe dodatkowe zajęcia transferowe, to praktycznie nie jest łatwo przejść z poziomu przygotowania ogólnego (zwanego stosowanym – ang. „applied” lub też „workplace”) do poziomu przygotowania uniwersyteckiego („academic”). Szczegóły można porównać w konkretnych programach, choćby z matematyki: https://www.dcp.edu.gov.on.ca/en/curriculum/secondary-mathematics
W liceum znany ze szkoły podstawowej program przedmiotu STEM rozwija się w odrębne i bardziej szczegółowe zajęcia związane z różnymi dziedzinami nauki: https://www.dcp.edu.gov.on.ca/en/curriculum/secondary-science oraz z różnymi technologiami: Technological Education (gov.on.ca). Jeszcze inne przedmioty oferowane są uczniom chcącym rozwijać się w kierunkach humanistycznych na różnych poziomach (łącznie z greką i łaciną) a także w kierunkach artystycznych, od muzyki i tańca po sztuki wizualne i medialne. Zajęcia szkoły średniej w zakresie przedsiębiorczości i biznesu wykraczają daleko poza zakres informacyjno-wprowadzający i odbywają się od pierwszej klasy do ostatniej: Course Descriptions and Prerequisites (gov.on.ca). To razem około 20 przedmiotów na różnych poziomach, w tym księgowość, planowanie i budowanie przedsiębiorczości, technologie informatyczne i multimedialne, marketing produktów i usług, biznes międzynarodowy, przywództwo i zarządzanie.
W szkole drugiego stopnia (licealnej) każdy przedmiot musi obejmować 110 godzin nauczania choć ich punktacje są różne na różnych poziomach zaawansowania. Więcej szczegółów można znaleźć w Ontario Schools Policy and Program Requirements. Po zaliczeniu wybranych programów nauczania i po spełnieniu wszystkich wymagań (High school graduation requirements) uczniowie kończą szkołę średnią na założonym poziomie zaawansowania i przechodzą do dalszego obranego etapu życia.
Absolwenci
Absolwenci liceów są dojrzałymi osobami i wydają się dobrze przygotowani do dorosłości w XXI wieku, w nowoczesnym społeczeństwie i w szybkozmiennym otoczeniu ekonomicznym. Ci z przeciętną punktacją końcową, którzy chcą jak najszybciej zarabiać na siebie, w celu uzyskania specjalistycznych kwalifikacji udają się do rocznych kierunkowych szkół zawodowych (ang. vocational school). Wykonywanie zawodu na poziomie wykwalifikowanego technika wymaga wyższej niż przeciętna punktacji na koniec szkoły średniej i dodatkowej nauki w dwuletniej szkole typu „college”. Absolwenci liceów chcący kontynuować naukę na poziomie uniwersyteckim muszą uzyskać najwyższą punktację na koniec szkoły. Zgodnie z rozkładami naturalnymi, ta część uczniów obejmuje około 20 do 25 % populacji wiekowej. Uniwersytety i wydziały o najwyższych pozycjach w rankingach wymagają licealnej punktacji końcowej powyżej 90%.
Skolaryzacja pomaturalna w Kanadzie (opr. wł.). Po prawej – schemat systemu szkolnictwa w Polsce (www.szkolnastrona.pl)
W Kanadzie instytucje kształcenia trzeciego stopnia wszystkich rodzajów współpracują ściśle z prowincjalnymi i terytorialnymi ministerstwami edukacji w celu harmonizacji zajęć szkoły średniej (szczególnie ostatnich dwóch klas) z początkowymi zajęciami w tych instytucjach. Więcej szczegółów w Ontario Schools w sekcji 7.2. Skolaryzacja pomaturalna obejmuje do 90% populacji wiekowej i wskazuje na wysoką efektywność systemu edukacyjnego. W mediach nie widuje się sensacji takich jak tu, że ktoś „zdał maturę a nie zdał na studia”…
Efektywność systemu edukacyjnego w Kanadzie przekłada się nie tylko na wysokie notowania wyższych uczelni w rankingach światowych (5 z nich w pierwszej setce Listy Szanghajskiej), ale także na gospodarcze wskaźniki makroekonomiczne, między innymi w zakresie badań i rozwoju (BiR=R&D) oraz wartości wdrażanych innowacji. Czy w długim terminie to nie jest dobry wpływ nauczania przedmiotu STEM w szkołach kanadyjskich już od młodego wieku? Na pewno warto sprawdzić…
I co z tego?…
Co z tego dla nas?… Na dzisiaj liczby są takie, że na 1000 zatrudnionych w Kanadzie przypada około 10 naukowców. W Polsce prawie podobnie, bo na 1000 zatrudnionych przypada tu około 8 naukowców. To jeszcze nic, że to ciągle mniej niż np. w Korei Południowej czy w Szwecji.
Ale – kolejny wskaźnik pokazuje, że na 10 000 naukowców i inżynierów zatrudnionych w Polsce przypada tylko kilka (około 6) patentów rocznie. Za to w Kanadzie na 10 000 zatrudnionych naukowców i inżynierów przypada około 50 patentów rocznie, czyli podobnie jak w zaawansowanych gospodarkach europejskich.
No to co z tego, że mamy tu największą ilość magisterek i magistrów na świecie?…
Z pomaturalnym pozdrowieniem.
- przez zawodową organizację samoregulacyjną Ontario College of Teachers ↑
Krzysztof Jan Konsztowicz
Dr. hab. inż.
Emerytowany profesor ATH w Bielsku-Białej.
Podziękowanie
Autor pragnie tą drogą podziękować pani M. Perera z Ontario Ministry of Education za szczegółowe dane i linki do stron programowych oraz panu J. McClintock za cenne komentarze i uwagi
