2017-08-11
[dropcap]K[/dropcap]olejny tydzień przynosi — jak zazwyczaj — przegląd wydarzeń z przeszłości. Ograniczamy się w zasadzie do zdarzeń, związanych z nauką, techniką, kulturą — czyli z tym, co naprawdę ważne dla postępu cywilizacji. Zupełnie incydentalnie omawiamy wydarzenia polityczne.
Kryterium wyboru informacji chyba nie istnieje, a w każdym razie jest ogromnie subiektywne. Czasami skupiamy się na faktach tylko ciekawych, intrygujących albo po prostu zabawnych.
Oto te fakty:
7 sierpnia
1779 – Prawdopodobnie (dokładna data niepewna) tego właśnie dnia urodził się John By (zm. 1 lutego 1836) angielski wojskowy, podpułkownik armii brytyjskiej, specjalista z zakresu inżynierii wojskowej. Był organizatorem i kierownikiem budowy Kanału Rideau w Kanadzie oraz założycielem miasta, będącego dziś stolicą tego kraju – Ottawy.
1814 – Papież Pius VII formalnie przywrócił zakon jezuitów (Towarzystwo Jezusowe) do istnienia w całym katolickim świecie. W 1772 r. papież Klemens XIV zamknął kolegium jezuickie w Rzymie, a następnie wszystkie ich domy i kościoły w krajach papieskich. Ostatecznym ciosem było jego brewe Dominus ac Redemptor, którym uginając się pod presją polityczną zniósł oficjalnie, formalnie Towarzystwo Jezusowe we wszystkich krajach. Nie wszędzie go posłuchano natychmiast, np. w Prusach papieżowi oparł się król Fryderyk II, również caryca Katarzyna II na złość papiestwu, a także w uznaniu dla wysokiego poziomu edukacji w kolegiach, pozwoliła jezuitom pozostać na terenach pozyskanych rok wcześniej podczas I rozbioru Polski.
Samolot RWD-5 (wariant rekordowy)
1930 – Dokonano w Polsce oblotu samolotu RWD-5. Jego konstruktorami byli Stanisław Rogalski, Stanisław Wigura i Jerzy Drzewiecki. RWD-5 był dalszym rozwinięciem serii wcześniejszych samolotów RWD-1, 2, 3 i 7, a zwłaszcza bezpośrednio go poprzedzającego RWD-4. Łącznie powstało 20 samolotów RWD-5 (łącznie z RWD-5bis). Na samolocie tym Stanisław Skarżyński odbył między 27 kwietnia a 24 czerwca 1933 lot o długości 17 885 km na trasie z Warszawy do Rio de Janeiro. W dniu 8 maja 1933 odbył przelot bez lądowania nad Południowym Atlantykiem, z Saint Louis w Senegalu do Maceio w Brazylii.
8 sierpnia
Parkietaż Penrose’a
1931 – Urodził się Sir Roger Penrose – brytyjski fizyk i matematyk. Jest synem lekarza, genetyka i matematyka Lionela Penrose’a oraz bratem matematyka Olivera Penrose’a i szachisty Jonathana Penrose’a. Sława. Autor książek takich jak Nowy umysł cesarza, Cienie umysłu, Makroświat, mikroświat i ludzki umysł. Argumentuje w nich, że z twierdzenia Gödla wynika niemechaniczny charakter ludzkiej świadomości. Zdaniem Penrose’a, do wyjaśnienia zjawiska świadomości konieczne jest odwołanie się do zjawisk występujących na poziomie kwantowym w mózgu. Wspólnie ze Stuartem Hameroffem opracował kwantową teorię świadomości Orch-OR. W matematyce znany jest jego parkietaż, który pokrywa płaszczyznę w sposób nieokresowy za pomocą jedynie dwu rodzajów „kafelków”.
1983 – Zmarł Rolla N. Harger, amerykański toksykolog i biochemik (ur. 14 stycznia 1891), który – pracując na Indiana University – opatentował w 1958 roku tzw. alkomat, czyli tester trzeźwości.
9 sierpnia
1896 – W wypadku swego szybowca został ciężko ranny Otto Lilienthal, niemiecki konstruktor i pilot pierwszych szybowców. Był autorem 18 projektów maszyn latających. Wedle dostępnych źródeł był on pierwszym człowiekiem, który wzbił się w powietrze za pomocą skonstruowanego przez siebie szybowca. W wyniku odniesionych obrażeń zmarł następnego dnia. Na jego cześć przyznawany jest medal za wybitne osiągnięcia w szybownictwie. Nazwiskiem badacza nazwano port lotniczy Berlin-Tegel.
1927 – Urodził się Marvin Lee Minsky (zm. 24 stycznia 2016) – amerykański naukowiec, zajmujący się sztuczną inteligencją (AI). Współzałożyciel laboratorium AI w Massachusetts Institute of Technology. Autor wielu tekstów i prac z zakresu sztucznej inteligencji oraz filozofii. Był jednym z pionierów robotów bazujących na sztucznej inteligencji. Zbudował pierwszego „żółwia” LOGO. W 1951 roku zbudował pierwszą stochastyczną sieć neuronową (SNARC). Wynalazł i skonstruował współogniskowy mikroskop skaningowy. Laureat m.in. nagrody Turinga (1970), najwyższej i najbardziej cenionej w informatyce.
Van Allen
2006 – Zmarł w wieku 91 lat James Alfred Van Allen (ur. 7 września 1914) fizyk amerykański, badacz kosmosu. Jeden z twórców pierwszego amerykańskiego sztucznego satelity. Odkrył w 1958 roku pasy radiacyjne wokół Ziemi (Pasy Van Allena). Kierował badaniami naukowymi dwudziestu czterech ziemskich satelitów i misji planetarnych, począwszy od pierwszego amerykańskiego satelity Explorer 1, poprzez satelity Explorer III i Hawkeye 1, sondy Pioneer 10 i Pioneer 11, Mariner, Voyager, Galileo.
10 sierpnia
Projekt Monopoly – opis patentowy
1889 – Urodził się Charles Darrow, Amerykanin, twórca jednej z najpopularniejszych gier wszech czasów, Monopoly. Grę tę zaprojektował w roku 1933, patent otrzymał z końcem roku 1935. Zmarł w roku 1967.
1897 – Niemiecki chemik Felix Hoffmann (1868-1946) uzyskał w laboratorium kwas acetylosalicylowy, który wszedł do handlu jako lek przeciwbólowy Aspiryna. Ten sam uczony opracował także (w 11 dni po aspirynie) przemysłową metodę uzyskiwania heroiny, która przed I wojną światową była również sprzedawana przez firmę Bayer, jako „nieuzależniający substytut morfiny”. Sprzedaż została wstrzymana w 1910. Nie był pierwszym chemikiem, który otrzymał obie substancje. Syntezy kwasu acetylosalicylowego dokonał jako pierwszy Charles Frédéric Gerhardt w 1853, a heroiny – C.R.A. Wright w 1873. Jednak dopiero Hoffmann stworzył je w formie użytecznej dla przemysłu medycznego.
1960 – Zmarł Oswald Veblen (ur. 24 czerwca 1880) – amerykański matematyk pochodzenia norweskiego. Od 1926 roku profesor matematyki w Princeton. Wniósł duży wkład w rozwój geometrii różniczkowej. W 1905 udowodnił twierdzenie o krzywej Jordana ; twierdzenie to przez długi czas uważano za oczywiste, ale jego pełny dowód jest szalenie trudny (Każda krzywa Jordana, czyli coś, co da się uzyskać z okręgu przez wyginanie i bez rozrywania, rozdziela płaszczyznę na dwa odrębne obszary i jest ich wspólnym brzegiem). W 1932 roku współorganizował słynny Institute for Advanced Study. Jako pierwszych członków Instytutu wybrał m.in. Einsteina, Weyla i von Neumanna.
11 sierpnia
1919 – Zmarł Andrew Carnegie (ur. 25 listopada 1835) – amerykański przemysłowiec szkockiego pochodzenia, jeden z najbogatszych ludzi swego czasu na świecie. Swojego bogactwa użył do stworzenia wielu instytucji o istotnym znaczeniu dla kultury i nauki. Jego majątek w chwili śmierci ocenia się (w przeliczeniu na dzisiejszą walutę) na 298,3 mld dolarów. Mawiał, że „człowiek, który umiera bogaty, umiera zhańbiony”. Był przeciwnikiem dobroczynności; uznawał, że pomóc innym można tylko poprzez ułatwianie zdobywania wiedzy. W rezultacie, na różne cele, wydał ponad 350 milionów dolarów. M.in. pieniądze te zostały spożytkowane na założenie około 2500 bibliotek publicznych na całym świecie Carnegie libraries. Sfinansował również budowę słynnej dzisiaj sali koncertowej w Nowym Jorku – Carnegie Hall. Istniejący obecnie Carnegie Mellon University w Pittsburghu powstał na bazie kompleksu szkół technicznych założonych przez niego. Instytut Carnegiego w Waszyngtonie powstał za jego pieniądze w celu poszerzania wiedzy z zakresu nauk przyrodniczych i fizyki.
1921 – Urodził się Tom Kilburn (zm. 2001) – brytyjski matematyk, informatyk oraz inżynier, pionier informatyki i techniki komputerowej. W 1946 roku zaprojektował (wraz z inżynierem Fredericem Callandem Williamsem) pierwszą na świecie pamięć operacyjną komputera (tzw. tuba Williamsa-Kilburna). Wspólnie z Williamsem opracował Small-Scale Experimental Machine, pierwszy na świecie komputer oparty na architekturze von Neumanna. Był profesorem uniwersytetu w Manchesterze oraz członkiem Royal Society w Londynie. W czasie II wojny światowej na polecenie brytyjskiego rządu pracował nad radarem.
Discoverer 13
1960 – Kapsuła z amerykańskiego satelity technologicznego (stanowił część tajnego programu CORONA) Discoverer 13 jako pierwszy obiekt stworzony przez człowieka została bezpiecznie sprowadzona na Ziemię. Ale nie tak prosto z tym było: w wyniku nieporozumienia między załogami drużyn przechwytujących, kapsuła powrotna wpadła do wody, a miała być pochwycona „w locie” przez samolot. Śmigłowiec wydostał ją z oceanu i przewiózł na pokład statku USS „Haiti Victory”.
12 sierpnia
1889 – Urodził się Eliezer Lipa Sukenik (zm. 28 lutego 1953), polsko-izraelski archeolog, który ustalił datę i pochodzenie słynnych zwojów znad Morza Martwego. Osiedlił się w Izraelu w 1912 roku, zaczął tam nauczać w 1914 roku i ostatecznie stał się archeologiem polowym na Uniwersytecie Hebrajskim. Kierował wykopaliskami synagog i żydowskich grobowców. W 1947 r., w obrębie jedenastu jaskiń w pobliżu Qumran, na północny zachód od Morza Martwego, w Izraelu, odkryto ponad 700 starożytnych manuskryptów żydowskich. Większość została napisana po hebrajsku, niektóre w języku aramejskim i część po grecku. Zwoje te rzuciły zupełnie nowe światło na dzieje chrześcijaństwa.
Short Type 184
1915 – Brytyjski bombowiec Short Type 184 – dwumiejscowy, dwupłatowy wodnosamolot rozpoznawczy, bombowy i torpedowy, zaprojektowany w zakładach Short Brothers w roku 1914, pilotowany przez Charlesa Edmondsa, przeprowadził pierwszy w historii atak torpedowy z powietrza, zatapiając turecki statek na Morzu Egejskim.
1989 – Zmarł William Bradford Shockley (ur. 13 lutego 1910) – amerykański fizyk, współwynalazca tranzystora (razem z Johnem Bardeenem i Walterem Brattainem); trójka uczonych została uhonorowana w roku 1956 Nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki. W późniejszych latach życia stał się postacią kontrowersyjną, głównie z powodu popierania eugeniki (selektywnego rozmnażania zwierząt, w tym ludzi, aby ulepszać gatunki z pokolenia na pokolenie) i płynących z tego oskarżeń o rasizm
13 sierpnia
1911 – Pilot Michał Scipio del Campo (1887-1984) jako pierwszy Polak (skoligacona z pierwszymi rodami Polski szlachecka rodzina włoska, osiadła na Ukrainie, Białorusi i w Galicji; Piotr del Campo o przydomku „Scipio” był gubernatorem księstwa Bari we Włoszech i jako marszałek królowej Bony przybył w jej orszaku w 1518 r. do Polski). wykonał na samolocie Etrich Taube pierwszy lot nad Warszawą, nieświadomie łamiąc oficjalny zakaz policyjny. Lot ten trwał 18 minut. Scipio del Campo w 1945 przeniósł się na stałe do Katowic, gdzie pracował jako inżynier termodynamik przy budowie pieców metalurgicznych na czele własnego biura konstrukcyjnego. W 1952 przeszedł na emeryturę, znając biegle dwanaście języków (rosyjski, angielski, francuski, niemiecki, włoski, hiszpański, portugalski, duński, szwedzki, norweski) zdał egzaminy państwowe i został tłumaczem przysięgłym.
1918 – Urodził się Frederick Sanger (zm. 19 listopada 2013) angielski biochemik. Jest jedyną osobą, która dwukrotnie otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii. Opracował pionierską metodę zastosowaną do ustalenia struktury białek, a zwłaszcza insuliny, za co w roku 1958 otrzymał pierwszą Nagrodę Nobla. Następnie zajął się kwasami nukleinowymi. W roku 1975 opracował enzymatyczną metodę sekwencjonowania DNA zwaną „metodą Sangera” lub „metodą dideoksy”. W 1980 za tę pracę przyznano mu nagrodę Nobla po raz drugi. Nadanego mu szlachectwa nie przyjął.
Maszt KVLY/KTHI TV Mast
1963 – W amerykańskim stanie Dakota Północna (4,8 km na zachód od miejscowości Blanchard) oddano do użytku KVLY/KTHI TV Mast, najwyższy obecnie maszt radiowy na świecie (628,8 m). Był najwyższą budowlą na świecie do momentu wybudowania w Polsce masztu w Konstantynowie. Po zawaleniu się masztu w Konstantynowie w 1991 odzyskał ten tytuł, natomiast w roku 2008 ustąpił miejsca budowanemu Burdż Dubaj (budynek otwarto w styczniu roku 2010 jako Burdż Chalifa).
Wyszperał
Bogdan Miś
Wszystkie ilustracje pochodzą z zasobów Wikipedii.
