Bogdan Miś: Działo się (65)

2017-02-10.

Kolejny tydzień przynosi — jak zazwyczaj — przegląd wydarzeń z przeszłości. Ograniczamy się w zasadzie do zdarzeń, związanych z nauką, techniką, kulturą — czyli z tym, co naprawdę ważne dla postępu cywilizacji. Zupełnie incydentalnie omawiamy wydarzenia polityczne.

Kryterium wyboru informacji chyba nie istnieje, a w każdym razie jest ogromnie subiektywne. Czasami skupiamy się na faktach po prostu ciekawych, intrygujących albo po prostu zabawnych.

Oto te fakty:

7 lutego

Godfrey Harold Hardy

1877 – Urodził się angielski matematyk, Godfrey Harold Hardy. Przeżył 69 lat. Jednym z jego osiągnięć było „odkrycie” hinduskiego geniusza matematycznego Srinivasa Ramanujana, z którym współpracował od 1914 r. Poza licznymi ważnymi odkryciami matematycznymi udowodnił ważne prawo genetyki (prawo Hardy’ego-Weinberga –kamień węgielny w genetyce populacji, na równi z prawami Mendla). Znany jest także szerokiej publiczności z wydanego w 1940 eseju A Mathematician’s Apology opisującego jego życie i poglądy. Książka ukazała się również w Polsce pod tytułem Apologia matematyka. Radzę zdobyć i poczytać!

1935 – Świat ujrzał pierwsze egzemplarze legendarnej gry Monopoly, wymyślonej przez Charlesa Darrowa. Jej poprzedniczką była gra The Landlord’s Game, stworzona i opatentowana w 1904 roku przez Elizabeth Magie Phillips, której wkład autorski w Monopoly został odkryty dopiero w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Okazało się, że wydawca Monopoly odkupił patent pani Phillipsa za 500 dolarów. I zmodyfikował propozycję Darrowa. Nic nie jest tak proste, jak się państwu zdaje…

1960 – Zmarł w wieku ledwo 57 lat Igor Wasiljewicz Kurczatow, fizyk jądrowy, uznawany za ojca radzieckiej bomby atomowej. W 1946 roku uruchomił w ZSRR pierwszy reaktor jądrowy. Zbudowano dzięki niemu również pierwszą na świecie elektrownię atomową, którą uruchomiono 27 czerwca 1954 w Obnińsku. Po doświadczeniu mocy bomb, które zbudował, stał się – podobnie jak wielu jego odpowiedników w USA z projektu Manhattan, gorącym zwolennikiem zaprzestania prób jądrowych. Od 1956 roku do śmierci był dyrektorem Instytutu Energii Atomowej Akademii Nauk ZSRR. Po nim przejął kierowanie instytutem słynny opozycjonista, Andriej Sacharow.

8 lutego

1883 – Niejaki Lewis Edson Waterman zaczął tego dnia eksperymenty, które doprowadziły go w rok później do opatentowania wiecznego pióra o nazwie „Regular”. Założył niewielką firmę, która szybko się rozwinęła i osiągnęła kolosalne sukcesy finansowe. W 1904 roku wieczne pióro dostało klips do wpinania w kieszeń, w 1913 opatentowano system automatycznego napełniania atramentem, w 1935 – wprowadzono „szklany nabój”. W 1953 zastąpiono szkło tworzywem sztucznym. Dziś marka Waterman należy do koncernu Sanford, który ma również prawa do marki Parker.

Kserokopiarka

1906 – Używają państwo kserografii? Co za pytanie – oczywiście! A mówi coś nam nazwisko Chester Floyd Carson? Pewno nie… A to właśnie ten amerykański fizyk (dziś akurat obchodziłby urodziny, gdyby żył – ale zmarł w roku 1962) w roku 1938 ją opatentował. Sprzedał potem swój patent firmie Haloid Company, która zmieniła nazwę – tak jest! – na Xerox Corporation. Tę to już chyba każdy zna… W Polsce pierwsze modele kopiarek pojawiły się w latach siedemdziesiątych XX wieku..

1979 – Zmarł Dennis Gabor mieszkający w Anglii węgierski fizyk (spec. optyka) pochodzenia żydowskiego, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki za rok 1971. Jest ojcem holografii, metody tworzenia trójwymiarowych obrazów. Pierwsze hologramy – jeszcze niedoskonałe – otrzymał w roku 1948, próbując udoskonalić mikroskop elektronowy. Zajmując się nadal holografią, nazywaną początkowo „wavefront reconstruction” (rekonstrukcja czoła fali), opracował w latach 1948–1951 znacznie lepszą metodę hologramów, która jednak mogła być zastosowana w praktyce dopiero po wynalezieniu lasera w roku 1963.

9 lutego

Mercedes-Maybach S-500 z roku 2014

1846 – Urodził się niemiecki konstruktor i przemysłowiec August Wilhelm Maybach, współpracownik Gottlieba Daimlera, jeden z pionierów motoryzacji, z wykształcenia ślusarz. Opracował konstrukcję i produkował pojazdy mechaniczne, silniki spalinowe (również do napędu statków powietrznych), wynalazł stawidło jarzmowe, przekładnię obrotów, gaźnik dyszowy z pływakiem i iglicą. Dziś jego nazwisko – nie przypadkiem – kojarzy się głównie z superluksusowymi samochodami; do roku 2014 Maybach był samodzielnym modelem produkowanym przez firmę Daimler, od tego roku jest najbardziej „wypasionym” modelem Mercedesa.

1977 – Zmarł w Moskwie w wieku 83 lat Siergiej Władimirowicz Iljuszyn– rosyjski projektant i konstruktor samolotów, członel Akademii Nauk ZSRR (od 1968), generał pułkownik inżynieryjno-technicznej służby (1967), trzykrotny Bohater Pracy Socjalistycznej (1941, 1957, 1974). Zorganizował biuro konstruktorskie samolotów Iljuszyn, skąd pochodzą powszechnie znane Iły. Szczególnie znany był w czasie II wojny jego opancerzony samolot szturmowy Ił-2 (Niemcy go nazywali „Czarna Śmierć”) i bombowiec Ił-4. Po wojnie wielką popularność zdobył turboodrzutowiec pasażerski Ił-62, uznawany jednak za zawodny. Niemniej w Rosji był używany w lotnictwie cywilnym aż do roku 2008. Do dziś lata na świecie (dane z października ub. Roku) jeszcze 12 tych samolotów (w Gambii, Korei Płn., Sudanie i w lotnictwie wojskowym Rosji).

1996 – Zespół niemieckich naukowców z Darmstadtu, kierowany przez Petera Armbrustera, doniósł o stworzeniu atomu pierwiastka o numerze 112 w tablicy Mendelejewa, który otrzymał nazwę ununbium, symbol. Uub, zwany też nieoficjalnie eka-rtęcią. Dziś (od 2010 roku) ten pierwiastek nosi nazwę… kopernik, obecny symbol Cn.

10 lutego

1902 – Urodził się (w Chinach!) Walter Houser Brattain (przeżył 85 lat) – fizyk amerykański, który wspólnie z Johnem Bardeenem i Williamem Shockleyem (kierownikiem projektu) opracował w roku 1947 tranzystor, za co otrzymał w roku 1956 Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki. Jeden z najważniejszych umysłów XX stulecia.

Röntgen

1923 – W wieku 77 lat zmarł Wilhelm Conrad Röntgen – wielki fizyk niemiecki, laureat pierwszej Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1901), przyznanej „w uznaniu zasług, które oddał przez odkrycie promieniowania elektromagnetycznego nazwanego promieniowaniem rentgenowskim (nazywanego inaczej promieniowaniem X). Na jego cześć jednostkę dawki promieniowania jonizującego nazwano rentgenem. Również przyrządy do prześwietleń wykorzystujące promieniowanie rentgenowskie – aparaty rentgenowskie – nazywa się po prostu rentgen (RTG). Od 1 listopada 2004 jego nazwisko znalazło się również w nazwie pierwiastka chemicznego roentgen.

1958 – Sygnał radarowy wysłany z Ziemi przez badaczy z MIT (Lincoln Laboratories) odbił się od powierzchni Wenus i został ponownie odebrany. Sygnał wygenerował maser zainstalowany w Millstone Hill w Westford, w stanie Massachusetts.

11 lutego

1847 – Urodził się Thomas Alva Edison, posiadacz rekordu świata w liczbie opatentowanych wynalazków (1093 w USA, 1239 w innych krajach). Założyciel pisma Science, organizator – w słynnym Menlo Park – pierwszego na świecie instytutu badań naukowo-technicznych. Zmarł w roku 1931.

Wahadło Foucaulta

1868 – Zmarł w wieku 48 lat Jean-Bernard-Léon Foucault francuski fizyk i astronom, odkrywca prądów wirowych (zwanych również prądami Foucaulta). Dokonał jednego z pierwszych pomiarów prędkości światła w powietrzu i w wodzie; zbudował pryzmat polaryzacyjny, fotometr i żyroskop. W lutym 1851 roku za pomocą wahadła zawieszonego w Paryskim Obserwatorium Astronomicznym doświadczalnie ujawnił działanie efektu Coriolisa.

1970 – Na orbitę wszedł pierwszy satelita japoński Osumi 5. W ten sposób Japonia stała się czwartym (po ZSRR, USA i Francji) „mocarstwem kosmicznym”. Satelita ważył 24 kg, rakietą nośną była Lambda 4s. Po Japonii własnego satelitę wysłały Chiny (24 kwietnia 1970), potem Wielka Brytania (1972).

12 lutego

1859 – Urodził się w Lublinie Émile Meyerson. francuski chemik i wybitny filozof-naukoznawca pochodzenia polsko-żydowskiego, syn poetki Malwiny Meyerson (jednej z pierwszych powieściopisarek żydowskich, piszących po polsku). Był prawnukiem ortodoksyjnego rabina Azriela Horowitza. Zmarł w roku 1933 w Paryżu.

Znaczek pocztowy NRD, upamiętniający Dedekinda

1916 – Zmarł Julius Wilhelm Richard Dedekind (ur. 6 października 1831 r.) – niemiecki matematyk. Najbardziej znany zapewne z precyzyjnej definicji liczb niewymiernych w oparciu o tzw. przekroje Dedekinda (dość trudne pojęcie, od którego kilkadziesiąt lat temu zaczynała się większość akademickich podręczników matematyki wyższej). Był uczniem Petera Gustava Dirichleta i Carla Friedricha Gaussa. Od 1862 roku przez ponad 50 lat był profesorem w Collegium Carolinum (późniejszej Wyższej Szkole Technicznej) w Brunszwiku.

1957 – General Electric Company poinformowała o wytworzeniu przez R .H. Wentorfa wyjątkowo twardego materiału ściernego – borazonu – za pomocą aparatury, stosowanej do uzyskiwania syntetycznych diamentów. Twardość kryształów borazonu oceniana jest na 90 do 95% twardości diamentów, charakteryzuje się on jednak większą odpornością chemiczną i może być stosowany do obróbki żelaza. Ma też znacznie większą odporność termiczną. Jest jednak bardzo drogi. Jest to jedna z odmian azotku boru, jeśli ktoś chce wiedzieć.

13 lutego

1766 – Urodził się (niektórzy jednak podają datę 14 lutego, albo nawet 17 lutego) Thomas Robert Malthus, ekonomista angielski, duchowny anglikański, który prowadził badania z pogranicza ekonomii i socjologii. Zajmował się teorią ludności oraz problemami płac i pieniądza. W 1805 roku został pierwszym w Anglii profesorem ekonomii politycznej. We wzroście demograficznym widział zagrożenie, prowadzące nieuchronnie do klęski głodu oraz nędzy. Przeciwstawiał się dlatego wszelkiej pomocy materialnej na rzecz ubogich warstw społecznych w Anglii. Był skrajnym przeciwnikiem egalitaryzmu. Jego teorie – maltuzjanizm – zostały sfalsyfikowane przez postęp cywilizacyjny.

Bertillon

1914 – Zmarł słynny kryminalistyk Alphonse Bertillon (ur. 1853) – francuski uczony, także policjant. Twórca antropometrii kryminalnej, techniki identyfikacyjnej opierającej się na założeniu, że niektóre wymiary ciała ludzkiego (np. wzrost, obwód głowy, długość ręki) są niezmienne od osiągnięcia dojrzałości. Technika ta okazała się jednak mało skuteczna, a przy tym skomplikowana oraz czasochłonna, i została wyparta przez daktyloskopię.

1946 – Po raz pierwszy udostępniono publiczności w Moore School of Electrical Engineering w University of Pennsylvania maszynę matematyczną o nazwie ENIAC, która przez wiele lat uchodziła za pierwszy „prawdziwy” komputer świata (w istocie pierwsze były maszyny Niemca, Konrada Zusego i angielskie Colossusy, tylko te ostatnie przez ćwierć wieku po wojnie pozostawały ściśle tajne). Twórcami maszyny byli John W. Mauchly i J. Presper Eckert. ENIAC wykorzystywał 17468 lamp elektronowych, długo był największym pracującym komputerem świata.