12.03.2019
Kolejny tydzień (13-19 marca) przynosi — jak zazwyczaj — przegląd wydarzeń z przeszłości. Ograniczamy się w zasadzie do zdarzeń, związanych z nauką, techniką, kulturą — czyli z tym, co naprawdę ważne dla postępu cywilizacji. Zupełnie incydentalnie omawiamy wydarzenia polityczne.
Kryterium wyboru informacji chyba nie istnieje, a w każdym razie jest ogromnie subiektywne. Czasami skupiamy się na faktach tylko ciekawych, intrygujących albo po prostu zabawnych.
Oto te fakty:
13 marca
Zdjęcie komety Halleya wykonane 8 marca 1986
1759 – Pojawiła się Kometa Halleya, co w 1705 roku przewidział angielski astronom Edmond Halley, badając dane o pojawieniach się komet z lat 1456-1682. W pobliżu Słońca kometa Halleya traci podczas każdego przelotu około 250 milionów ton swojej materii, na podstawie czego szacuje się, że będzie istnieć przez kolejne 170 000 lat. Oczywiście, kometa swą nazwę otrzymała później.
1842 – Zmarł Henry Shrapnel (ur. 3 czerwca 1761), oficer armii brytyjskiej i wynalazca, znany przede wszystkim jako wynalazca amunicji typu „szrapnel”. Pocisk taki zawiera lotki (np. w postaci ołowianych kulek lub strzałek), wyrzucane za pomocą ładunku prochowego, przy wykorzystaniu zapalnika czasowego. Po wyrzuceniu z korpusu lotki rozlatują się stożkowo na odległość 150–200 m. Wynaleziony został w 1803, po raz pierwszy użyto go w 1804 podczas walk w Surinamie. Był w użyciu do czasów I wojny światowej, później został zastąpiony pociskami odłamkowymi o działaniu rozpryskowym.
1925 – W amerykańskim stanie Tennessee zakazano nauczania w szkołach teorii ewolucji, konsekwencją czego był tzw. małpi proces, który dość gruntownie ośmieszył fundamentalistów religijnych, przeciwników teorii Darwina. Ale nie od razu: walka z ciemnotą trwa tu i ówdzie do dziś.
14 marca
Albert Einstein
1879 – Urodził się Albert Einstein (zm. 1955). Jeden z największych umysłów wszech czasów. Genialny fizyk. Jego przemyślenia zmieniły całą naukę.
1794 – Amerykanin Eli Whitney opatentował odziarniarkę. To taka maszyna stosowana we wstępnym procesie przerobu słomy lnianej, służąca do oddzielania torebek nasiennych od słomy. To również maszyna stosowana we wstępnym procesie przetwarzania bawełny. Maszyna ta zmniejszyła koszty uprawy bawełny; dzięki mechanizacji procesu oczyszczania wydajność jednego pracownika wzrosła 50-krotnie.
1979 – Premiera amerykańskiego musicalu filmowego Hair w reżyserii Milosza Formana. Ten antywojenny i sławiący swobody obyczajowe film nie zestarzeje się chyba nigdy. Co ciekawe: film nie dostał żadnego Oscara. Miał tylko nominacje do nagrody Złotego Globu (1980) za rolę męską i za najlepszy musical. Cienko.
15 marca
44 p.n.e. – Juliusz Cezar w dniu id marcowych został zamordowany przez senatorów pod przywództwem Marka Brutusa i Gajusza Kasjusza. Coś podobnego dość często się przytrafiało potem w historii różnym dyktatorom i przeciwnikom demokracji. Ale jakoś rzadko z tego wyciągali wnioski.
1937 – Przy Cook County Hospital w Chicago utworzono pierwszy na świecie bank krwi.
Telefaks, czyli aparat symilograficzny. Znał kto tę drugą nazwę?
1962 – Bell Canada jako pierwsza przedsiębiorstwo telekomunikacyjne na świecie zaoferowało komercyjne połączenia faksowe. Jeszcze się podobno gdzieniegdzie tego urządzenia używa. Ale już żyją ludzie, którzy go nigdy w życiu nie widzieli. Dla nich fotografia.…
16 marca
1846 – Urodził się baron Magnus Gösta Mittag-Leffler (zm. 7 lipca 1927), wielki szwedzki matematyk. W 1882 założył pismo „Acta Mathematica”. Gdy w 1903 Francuska Akademia Nauk nie nominowała Marii Skłodowskiej-Curie jako kandydatki do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki, dzięki jego interwencji Komitet Noblowski ustąpił i przyznał jej tę nagrodę.
Wpisany na listę światowego dziedzictwa kultury budynek Bauhausu w Dessau
1919 – Walter Gropius (architekt modernistyczny, jeden z głównych przedstawicieli stylu międzynarodowego) zjednoczył i reaktywował sławną szkołę rzemiosła, sztuki użytkowej i architektury Bauhaus w Weimarze (od 1925 działała w Dessau).
1966 – Po 22 dniach spędzonych w kosmosie powróciły na Ziemię radzieckie psy Ugołok i Wietierok. Był to – jak dotychczas – najdłuższy psi pobyt w kosmosie.
17 marca
1713 – W Liptowskim Mikulaszu został stracony słowacki zbójnik Juraj Jánošík. A mnóstwo ludzi myśli, że to polski bohater ludowy z Zakopanego…
Replika motocykla Daimlera
1834 – Urodził się Gottlieb Wilhelm Daimler, właściwie Däumler (zm. 6 marca 1900) – niemiecki inżynier, konstruktor i przemysłowiec. Wspólnie z Wilhelmem Maybachem (1846–1929) zbudował jednocylindrowy czterosuwowy silnik spalinowy, a jako paliwo zastosowali benzynę. Razem też skonstruowali jeden z pierwszych motocykli.
1931 – W amerykańskim stanie Nevada zalegalizowano hazard. Czego to ludziom niegdyś zabraniano, a dziś się dozwala? Ale ciągle trwają też próby działania w przeciwnym kierunku.
18 marca
Śmierć Jakuba de Molay
1314 – W Paryżu spłonęli na stosie przełożeni mnichów-rycerzy z zakonu templariuszy, w tym jego ostatni wielki mistrz Jakub de Molay. Wydarzenia te i losy zakonu stały się motywem wielu dzieł literackich, a także filmów. Oczywiście chodziło nie o zbrodnie czy głoszone jakoby przez templariuszy herezje, ale o ich bogactwa, na które miał ochotę król Francji.
1959 – premiera westernu nad westernami Rio Bravo w reżyserii Howarda Hawksa. Od tego czasu niżej podpisany obejrzał ten film jakieś 100 razy.
1965 – Wystrzelono w ZSRR statek kosmiczny Woschod 2 z Pawłem Bielajewem i Aleksiejem Leonowem, który odbył pierwszy w dziejach spacer kosmiczny (w skafandrze typu Bierkut). Spacer trwał 12 minut i 9 sekund. Powrót do wnętrza statku okazał się niezwykle utrudniony z powodu powiększenia się objętości skafandra w warunkach próżni kosmicznej. Ale wszystko skończyło się dobrze. W 1975 roku Leonow poleciał w Kosmos po raz drugi. Jego statek łączył się wtedy kilkakrotnie z amerykańskim statkiem Apollo. Generał major A. Leonow ma dziś 85 lat.
19 marca
1859 – W paryskim Teatrze Lirycznym odbyła się premiera opery Faust Charlesa Gounoda.
1915 – 15 lat przed oficjalnym odkryciem po raz pierwszy sfotografowano Plutona. To dość zabawne: astronomowie mieli to ciało niebieskie na zdjęciu i nie zauważyli niczego niezwykłego. W nauce nie takie przeoczenia się zdarzały.
Grace Kelly i Gary Cooper w scenie z „W samo południe”
1953 – Odbyła się 25. ceremonia wręczenia Oscarów, pierwsza transmitowana przez telewizję. A w bieżącym roku Akademia miała ochotę nie transmitować uroczystości w całości, tylko mniej interesujące widzów nagrody „przykryć” reklamami. Najlepszym filmem wybrano wówczas Cecila B. DeMille − Największe widowisko świata. A przegrało w tej konkurencji genialne − W samo południe Stanleya Kramera… Na osłodę dostało nagrody za rolę męską, montaż, muzykę i za najlepszą piosenkę.
Wyszperał
Bogdan Miś
Wszystkie ilustracje i fakty pochodzą z zasobów Wikipedii. Opinie i komentarze autora.
