Bogdan Miś: Działo się (111)8 min czytania

2017-12-19.

Kolejny tydzień przynosi — jak zazwyczaj — przegląd wydarzeń z przeszłości. Ograniczamy się w zasadzie do zdarzeń, związanych z nauką, techniką, kulturą — czyli z tym, co naprawdę ważne dla postępu cywilizacji. Zupełnie incydentalnie omawiamy wydarzenia polityczne.

Kryterium wyboru informacji chyba nie istnieje, a w każdym razie jest ogromnie subiektywne. Czasami skupiamy się na faktach tylko ciekawych, intrygujących albo po prostu zabawnych.

Oto te fakty:

19 grudnia

1944 – Urodził się Richard Erskine Frere Leakey, paleoantropolog i przyrodnik kenijski. Syn Louisa Leakeya i Mary Leakey, podążając w tym samym kierunku badań co jego rodzice, stał się sławny ze swoich prac antropologicznych we wschodniej Afryce. Jego drugą żoną jest Meave Leakey, również antropolog i zoolog, z którą od wielu lat tworzą zespół badawczy. Jego najsłynniejszym odkryciem (z 1984) jest tzw. Chłopiec znad Jeziora Turkana – niemal kompletny szkielet 9-letniego hominida, który żył i zginął ok. 1,5 mln lat temu. W zasadniczym stopniu przyczynił się do ochrony wielu gatunków zwierząt, zwłaszcza słoni. W 1993 stracił obie nogi w wyniku katastrofy lotniczej.

ALTAIR 8800

1974 – Na rynek trafił ALTAIR 8800 – zestaw komputerowy do własnoręcznego montażu. Zestaw, kosztujący 400 USD, zawierał 8-bitowy mikroprocesor Intel 8080. W 1975 został uzupełniony o napisany przez niewielkie wówczas przedsiębiorstwo Billa Gatesa i Paula Allena interpreter języka Microsoft Basic, znany też jako Altair BASIC. Przedsiębiorstwo zdołało sprzedać ok. 10 tys. egzemplarzy zestawu, co było wielkim sukcesem rynkowym. Maszyna ta jest uznawana za pierwszy komputer osobisty.

1998 – Zmarł w wieku 90 lat Masaru Ibuka, współzałożyciel firmy Sony (w 1946 roku, w Tokio) – początkowo był to instytut badawczy Tōkyō Tsūshin Kenkyū-jo, utrzymujący się z drobnych usług serwisowych. Rok później przekształcił się on w nisko skapitalizowane przedsiębiorstwo Totsuko, od 1955 roku nosi dzisiejszą nazwę. Jeden z pionierów japońskiej elektroniki. To on wprowadził do Japonii technologię tranzystorową.

20 grudnia

1890 – Urodził się Jaroslav Heyrovský (zm. 27 marca 1967) – czeski chemik, laureat Nagrody Nobla z dziedziny chemii w roku 1959. Studiował chemię, fizykę i matematykę na Uniwersytecie Praskim, a także na University College w Londynie. Główną domeną jego działalności była polarografia, którą stworzył i w roku 1922 wprowadził do stosowania jako jedną z metod chemii analitycznej.

1951 – O godzinie 13:50 pierwszy prąd elektryczny wygenerowany przez energię atomową popłynął z generatora turbiny EBR-1 (z rdzeniem o wielkości piłki nożnej), gdy Walter Zinn i jego grupa naukowców z Argonne National Laboratory uruchomili kontrolowaną reakcję łańcuchową. Następnego dnia Experimental Breeder Reactor-1 wygenerował wystarczającą ilość energii, aby dostarczyć mocy dla własnego budynku. Dzisiaj EBR-1 jest zarejestrowanym narodowym zabytkiem historycznym.

Radioteleskop skonstruowany przez Rebera (Wheaton, 1937)

2002 – Zmarł Grote Reber (ur. 22 grudnia 1911) – amerykański astronom amator, jeden z pionierów radioastronomii. W 1933 roku ukończył studia inżynierskie. W tym samym roku zetknął się z publikacją Karla Jansky’ego, który zaobserwował szumy zakłócające łączność radiową i stwierdził, że pochodzą one z obszaru Galaktyki. W 1937 roku Reber poświęcił swoje półroczne dochody i skonstruował antenę o średnicy 9,4 m, która aż do końca II wojny światowej była używana jako jedyny na świecie radioteleskop oraz detektor wykrywający sygnały o częstotliwości 160 megaherców. W 1944 roku sporządził pierwsze radiowe mapy nieba na częstotliwościach 160 oraz 64 MHz. Był pierwszym badaczem, który udowodnił, że promieniowanie galaktyczne nie ma charakteru cieplnego.

21 grudnia

1913 – Na łamach dziennika New York World (wydawany od roku 1860 do 1931) ukazała się pierwsza na świecie krzyżówka. Od 1883 do 1911 wydawcą dziennika był Joseph Pulitzer. Pomysłodawcą krzyżówki jest Amerykanin Arthur Wynne, pracownik „działu sztuczek i kawałów” gazety. Wynalazek nie został opatentowany. W kilka miesięcy potem nowinka trafiła do Brytyjczyków, którzy rozprzestrzenili ją na inne kraje Europy. Pierwsza krzyżówka w Polsce ukazała się 31 stycznia 1925 roku w Kurierze Warszawskim.

Porsche 912

1966 – Wyprodukowano stutysięczny egzemplarz samochodu marki Porsche (model 912). Tegoż dnia wystrzelono radziecką sondę księżycową Łuna 13.

2012 – Zakończył się dotychczasowy cykl długiej rachuby kalendarza Majów (według korelacji Goodmana-Martineza-Thompsona). Dla wielu zwolenników teorii ezoterycznych była to data końca świata lub moment wielkiej przemiany duchowej. Jeśli mieli rację, to od pięciu lat nas nie ma.

22 grudnia

1828 – Zmarł William Hyde Wollaston (ur. 6 sierpnia 1766) – chemik brytyjski, z wykształcenia lekarz. W roku 1797 porzucił praktykę lekarską na rzecz pracy naukowej. W 1802 roku skonstruował refraktometr, a w 1809 goniometr. W 1807 roku skonstruował urządzenie pozwalające na odwzorowanie modelu w doskonałej perspektywie, które sam nazwał camera lucida. W 1812 zaprojektował prosty obiektyw znany jako obiektyw pejzażowy Wollastona używany w późniejszym czasie w pierwszych dagerotypach. W 1813 lub 1815 stworzył własne ogniwo galwaniczne W 1803 odkrył pallad i – wraz z Smithsonem Tennantem – osm, a w 1804 rod.

Ramanujan

1887 – Urodził się Srinivasa Aiyangar Ramanujan (zm. 26 kwietnia 1920) – wielki matematyk hinduski. Nie miał pełnego wykształcenia matematycznego, był genialnym samoukiem. Pracując w Indiach wysłał listy ze 120 swoimi twierdzeniami do trzech znanych matematyków brytyjskich. Dwaj zignorowali tę korespondencję, zaś trzeci, Godfrey H. Hardy, po konsultacjach z Johnem Littlewoodem, zaprosił młodego geniusza do Anglii. Przez trzy lata współpracował on z Hardym w Trinity College. W 1976 r. w Trinity College znaleziono pudełko ze 130-stronicowym zbiorem kartek, zwanym potem Zaginionym notatnikiem. Jego spuścizna matematyczna to ok. 4000 wzorów. Niektórych z jego liczbowych zależności, będących najczęściej zaczątkiem nowych teorii, nikt dotąd nie jest w stanie udowodnić ani obalić.

1938 – Odkryto ogromną, uważaną za wymarłą rybę – latimerię. Rybę odkupiła od rybaków Marjorie Courtenay-Latimer – kustosz muzeum miejskiego w East London. Wykonany przez siebie szkic przesłała profesorowi J.L. B. Smithowi, który oświadczył, że „byłby mniej zdziwiony, gdyby spotkał na ulicy żywego dinozaura”. Żyje w Oceanie Indyjskim u wybrzeży Afryki Wschodniej, osiąga długość do 200 cm i masę kilkudziesięciu kilogramów (maksymalnie 95 kg).

23 grudnia

1784 – Decyzją Kongresu Kontynentalnego stolicą USA został wybrany Nowy Jork (był nią do 1790 roku). Wiedzieliście o tym? To gratuluję, bo ja – nie.

Rutan Voyager

1986 – Amerykański samolot Rutan Voyager zakończył pierwszy w historii lot dookoła świata bez lądowania i tankowania w powietrzu. Maszynę zaprojektował Burt Rutan specjalnie jako samolot mający na celu pobicie rekordu odległości bez międzylądowania i bez uzupełniania paliwa w locie. Przypomnijmy, że pierwszego lotu dookoła świata dokonały dwa (z czterech, które wystartowały) dwupłatowe samoloty Douglas World Cruiser, które w 1924 roku pokonały 44 333 km w 175 dni.

2005 – Zakończyła działalność sekcja polska radia BBC. Szkoda. To świetne radio informacyjne było. I bez reklam… 25 października 2005 roku podjęto decyzję o rozwiązaniu 10 sekcji językowych (bułgarskiej, chorwackiej, czeskiej, greckiej, kazachskiej, polskiej, słowackiej, słoweńskiej, tajskiej i węgierskiej). Zaoszczędzone w ten sposób pieniądze miały zostać przeznaczone na utworzenie arabskojęzycznej telewizji. O ile wiem, sukcesu nie było.

24 grudnia

Stille-Nacht-Kapelle (Kaplica Cichej Nocy) w Oberndorf bei Salzburg

1818 – W austriackim Oberndorf bei Salzburg podczas pasterki po raz pierwszy wykonano kolędę Cicha noc. Najpopularniejszą kolędę świata, w Polsce – jak widać, zupełnie błędnie – uważaną za rdzennie polską. Autorem słów Stille Nacht był Joseph Mohr, melodię ułożył Franz Xaver Gruber. Słowa jednej z wersji w języku polskim ułożył ok. 1930 roku Piotr Maszyński. Przetłumaczono ją na ponad 300 różnych języków i dialektów.

Zob. Elżbieta Sawicka: „Cicha noc”. Kolęda czasu nędzy i głodu

1865 – W mieście Pulaski w stanie Tennessee sześciu weteranów armii Południa założyło Ku Klux Klan. Nie mogli sobie ci bandyci i rasiści wybrać innego miasta? Współcześnie składa się on z około 100 niezależnie działających od siebie niewielkich grup i klanów (tzw. klaverns), funkcjonujących głównie na obszarze Głębokiego Południa USA. W latach 90. oceniano, że w sumie należy do nich nie więcej niż 10 tys. osób.

1936 – Urodził się autor niniejszej rubryki, który z góry dziękuje za wszelkie stosowne (i niestosowne) życzenia. Niniejszą informację zamieszcza z wrodzonego zarozumialstwa i pychy. Uważa ją za bardzo ważną, specjalnie dla siebie.

25 grudnia

Z najlepszymi życzeniami

352 – Pierwsze (datowanie mocno niepewne) obchody święta Bożego Narodzenia w Cesarstwie Rzymskim. Ścisłe określenie czasu powstania liturgicznego święta narodzin Chrystusa, podobnie jak i powód umieszczenia go w kalendarzu liturgicznym w dniu 25 grudnia, jest kwestią nadal dyskutowaną przez uczonych. Rocznica została przeniesiona przez Kościół w roku 353 właśnie na dzień 25 grudnia, czyli na dzień narodzin Mitry niepokonanego boskiego Słońca.

1809 – W swym domu w Danville w stanie Kentucky lekarz Ephraim McDowell przeprowadził pionierską operację usunięcia (bez znieczulenia) torbieli jajnika o wadze 10 kg. 45-letnia pacjentka Jane Crawford przeżyła zabieg.

1932 – Rozgłośnia BBC nadała pierwszą audycję nagraną wcześniej na taśmie magnetycznej. Zaczęła się epoka „radia z konserwy”. Trwała dość długo. Od wielu jednak lat „żywe radio” jest znowu modne.

Wyszperał

Bogdan Miś

Wszystkie ilustracje i fakty pochodzą z zasobów Wikipedii.