Bogdan Miś: Działo się… (2)5 min czytania

2015-11-11.

Kontynuujemy zaczętą przed tygodniem podróż przez dzieje. Przyznam się, że jest z tym pewien kłopot: gdy przeglądam kalendaria i roczniki, mam problem z wyborem odpowiednich wydarzeń; nie dlatego, że w niektóre dni jest ich mało, przeciwnie: to klasyczny embarras de richesses, ambaras z nadmiarem. No ale trudności – trudnościami, napisać tekst trzeba.

Przy okazji: jak zdarzy się w nauce lub technice coś rzeczywiście doniosłego, to otrzymają państwo ode mnie relację poza kolejnością; obiecuję.

Zatem rocznice na bieżący tydzień. 11 listopada w Polsce pomijam celowo. Nie tylko dlatego, że nie ma nic a nic wspólnego z nauką i techniką. Głównie dlatego, że wszyscy wiedzą w czym rzecz.

11 listopada

Mayflower” w Plymouth Harbor – obraz Williama Halsalla, 1882

1620 – „Mayflower” (galeon, który przywiózł a Anglii do Ameryki Północnej pierwszych osadników) dotarł do wybrzeży dzisiejszego stanu Massachusetts. Pielgrzymi podpisali Umowę z „Mayflower”, postanawiającą o utworzeniu lokalnego rządu.

1886 – W Hanoi w wieku 53 lat zmarł Paul Bert, twórca nowoczesnej medycyny lotniczej. Odkrył przyczynę „choroby dużych wysokości”: niedobór tlenu. Ten sam uczony odkrył także przyczynę dolegliwości, pojawiających się przy zbyt szybkiej dekompresji.

1925 – Na posiedzeniu amerykańskiej Narodowej Akademii Nauk w Madison ogłoszono odkrycie przez Roberta A. Millikana promieniowania kosmicznego.

12 listopada

1764 – w Beaugency we Francji urodził się fizyk Jacques Charles; pamiętacie prawo Charlesa, wyjaśniającego zależność ciśnienia gazu od jego objętości? Tenże sam uczony zbudował także balon na wodór, co zresztą… uratowało go od gilotyny. Francuscy rewolucjoniści uznali, że skrócenie uczonego o głowę byłoby rozrzutnością.

Rycina autorstwa Louisa Jeana Desire Delaistre, projektu Juliena Leopolda Boilly

 1783 – Antoine Lavoisier poinformował Francuską Akademię Nauk, że „poza tlenem, woda zawiera inny pierwiastek”.  Nazwano go po polsku najpierw wodorodem, potem skrócono tę nazwę do wodoru.

1901 – Pierwsza w dziejach Nagroda Nobla z fizyki. Laureatem – Wilhelm Konrad Röntgen za odkrycie promieniowania X.

13 listopada

1749 – Benjamin Franklin mianowany pierwszym prezesem pierwszej w historii Ameryki akademii (Academy and College of Philadelphia). To Franklin – uczony, wynalazca i polityk – powiedział kiedyś, że na świecie są jedynie dwie rzeczy pewne: śmierć i podatki…

James Clerk Maxwell

 1831 – W Edynburgu urodził się James Clerk Maxwell, twórca teorii elektromagnetyzmu – w myśl której światło, elektryczność i magnetyzm to różne postacie tej samej energii, opisanej przepięknym układem równań różniczkowych, słynnych równań Maxwella.

1913 – Dr Daniel H. Williams jako pierwszy Afroamerykanin został przyjęty do Amerykańskiego Towarzystwa Chirurgicznego. Zastanawiam się: tak wcześni, czy tak późno?

14 listopada

1716 – W Hanowerze w wieku lat 70 zmarł Gottfried Wilhelm Leibniz, jeden z największych matematyków w historii. Twórca jednej z postaci rachunku różniczkowego, konstruktor doskonałego na swoje czasy arytmometru, wybitny filozof.

1863 – W Gandawie (Belgia) urodził się Leo Baekeland. Pewno nie wiecie, czym zasłynął? A takie tworzywo – bakelit – znacie? Otrzymało miano od jego nazwiska. Jest to pierwsze w dziejach termoutwardzalne tworzywo sztuczne. To od niego się w ogóle zaczęła era tworzyw; co byśmy bez nich dzisiaj robili?

Frederick Bantling (1891-1941)

1891 – W Alliston w prowincji Ontario przyszedł na świat pierwszy kanadyjski laureat Nobla (1923), sławny lekarz Frederick Grant Bantling. Kierowany przez niego zespół odkrył substancję o niezwykłym znaczeniu: insulinę i wyjaśnił jej rolę w cukrzycy..

15 listopada

1280 – W Kolonii w Niemczech, w wieku lat 87 (na tamte czasy – niezwykle długie życie) zmarł Albert Wielki. Ni, nie żaden król. Po łacinie zwany Albertus  Magnus – Albert von Bellstaedt był niezwykle wszechstronnym genialnym uczonym. Miał ogromną wiedzę od botaniki przez chemię po geologię i astronomię. To on wysunął obrazoburcze wtedy przypuszczenie,  że Droga Mleczna – to rojowisko odległych gwiazd. Opisał też arszenik – tak dokładnie, że wielu uważa, że sam go odkrył. Oskarżono go oczywiście o czary, ale nieskutecznie: był bowiem… biskupem.

1738 – W Hanowerze rodzi się jako syn muzyka Wilhelm Herschel, który jako dorosły uczony odkryję pierwszą pozaziemską planetę – Urana (1781).

1890 – po raz pierwszy wodospad Niagara dostarczył prądu całemu miastu, zasilając Buffalo w stanie Nowy Jork.

Pozyton zaobserwowany pierwszy raz w komorze Wilsona w roku 1932

1959 – Zmarł  w wieku 90 lat Charles T. R. Wilson, laureat Nobla (1927), twórca słynnej komory Wilsona (mgłowej, jonizacyjnej albo kondensacyjnej – różnie się ten przyrząd nazywa), służącej do obserwacji pojedynczych naładowanych cząstek materii.

16 listopada

1620 – Ojcowie Pielgrzymi ze statku „Mayflower” po raz pierwszy zobaczyli w stanie Massachusetts kukurydzę, jedną z głównych dziś roślin spożywczych.

1717 – urodził się w Paryżu wielki matematyk, Jean Le Rond d’Alembert. Był nieślubnym dzieckiem pewnej arystokratki, która go podrzuciła na schodach kościoła. Znalazł go tam i wychował… pewien szklarz.

Obraz przedstawiający rój Leonidów widoczny w Ameryce Północnej w nocy z 12 na 13 listopada 1833

1955 – Zarejestrowano największy w dziejach rój meteorytów. Były to znane dobrze Leonidy, które jednak w tym roku nadciągnęły nad Amerykę Północną i nad wschodnie obszary ZSRR w kolosalnej liczbie 2300 na godzinę. Widowisko było podobno niesamowite.

17 listopada

1790 – Urodził się August Möbius, odkrywca (a może twórca?) słynnej powierzchni, która ma tylko jedną stronę, zwanej wstęgą Möbiusa. Przepis na nią jest prosty: weź pasek papieru (musi być dostatecznie długi, ale bez przesady), następnie skręćcie go w połowie o 180 stopni i sklejcie końce. No i myk: pasek miał dwie strony, zaś wstęga – jedną. Gdzie się podziała druga?

Wstęga Möbiusa

1791 – Świat dowiedział się, że oddychanie i spalanie – to ten sam proces, utlenianie. Tego dnia stosowną notatkę przedstawili Francuskiej Akademii Nauk Armand Ségun i Antoine Lavoisiser.

1970 – Do Księżyca dotarł pierwszy „robot kosmiczny”. Nazywał się Łunochod 1, zaś dostarczyła go do naszego satelity radziecka „Łuna-17”.

No i taki był ten tydzień w dziejach. A wyboru wydarzeń dokonał

Bogdan Miś